İşten Ayrılan İşçinin Hakları Nelerdir? GİRİŞ: İşten ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz şeklinde genel bir kural bulunsa da bu kural aslında birçok uyuşmazlık yönünden istisnalarını göstermektedir. İşverenler, bu kurala sığınmak için işçileri istifaya zorlamakta, işçiler ise tüm haklarından feragat etmesi sonucunu getireceği yönünde bir yanılgıya düşerek aslında iş ilişkisinin devamı çekilmez bir hale gelse de bu şartlarda çalışmaya devam etmektedir. Oysa ki istifaya zorlanan, ya da iş ilişkisinin devamını çekilmez kılan haklı bir sebebe dayanan işçinin işten ayrılması halinde, diğer şartları da sağlıyorsa kıdem tazminatına hak kazanması mümkün olacaktır. Bu itibarla, bu yazımızda, Yargıtay kararları çerçevesinde hangi hallerde işten ayrılan işçinin feshinin “haklı nedenle fesih” niteliğinde olduğu Yargıtay kararları ve 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde örneklenerek işçilere yol göstermek hedeflenmiştir. 1475 sayılı mülga İş Kanunu’nun yürürlükteki kıdem tazminatı başlıklı 14.maddesinde işçinin hangi hallerde kıdem tazminatına hak kazanacağı sayılmıştır. Dolayısıyla, kural istifa eden işçinin kıdem tazminatına hak kazanamayacağı olup, işçi ancak haklı bir sebebi varken işten ayrılmışsa kıdem tazminatı talep edebilecektir. İstifa ettiniz ve haklı bir nedeniniz yok, haklarınız neler? Haklı bir sebebiniz yokken istifa etmeniz, kıdem tazminatı hakkınızdan feragat etmeniz anlamına gelecek olsa da diğer işçilik alacaklarınız dava edilebilir halde olacaktır. Peki, haklı bir neden yok iken istifa durumunda talep edebileceğiz kalemler neler? Ödenmeyen fazla çalışmalarınıza ilişkin ücretler Ulusal bayram, hafta tatili ve resmi tatillerdeki çalışmalarınıza ilişkin ödenmeyen ücretler Kullanmadığınız ve ödenmeyen yıllık izin ücretleriniz Ödenmeyen bakiye ücret alacaklarınız Haklı bir sebebi olmaksızın işten ayrılan eden işçi, kıdem ve ihbar tazminatı hariç işçilik alacaklarını talep edebilecekken, haklı bir nedenle işten ayrılması durumunda kıdem tazminatına da hak kazanacaktır. Peki, hangi hallerde haklı nedenle fesihten bahsederiz? 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24.maddesinde işçinin haklı nedenle fesih halleri; Sağlık sebepleri, ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık halleri ve zorlayıcı sebepler adı altında üç ana başlıkta toplanmış olup, madde metninde bu durumlar örneklenmiştir. Bununla birlikte, karşılaşılan çeşitli olaylar neticesinde Yargıtay’ın yerleşik içtihadı oluşmuştur. Gerek kanun hükümleri gerek Yargıtay içtihatları gözetildiğinde sıkça karşımıza çıkan haklı nedenle fesih halleri, kısaca; Askerlik İşyerinde cinsel tacize maruz kalınması İşçinin yazılı rızası alınmaksızın çalışma koşullarında esaslı değişiklik halleri (Görev yeri değişikliği, iş şartlarının ağırlaşması, çalışma saatlerinin değiştirilmesi gibi örneklenebilir) Emeklilik Kadın işçinin evliliği Mobbing halleri İşverenin hakareti İşverenin eşit işlem borcuna aykırı davranışları Kavga-sataşma halleri Sağlık-can güvenliği İşçinin iş sözleşmesinin esaslı noktalarından birinde yanıltılması İşçiye ücretinin düşmesine sebebiyet verecek şekilde yapabileceği tutardan az iş verilmesi İşçinin ücretinin (geniş anlamda ücret olup, fazla mesaileriniz, primleriniz ve sair alacaklarınız ödenmiyorsa da bu hükme başvurmanız mümkün olacaktır) ödenmemesi İşçinin ücretinin sigortaya düşük bildirilmesi İşçiden istifa mektubu vermesinin talep edilmesi Şeklinde iş sözleşmesinin devamını çekilmez kılan benzer hallerdir. Hal böyle iken; bu şekilde iş sözleşmesinin devamını çekilmez kılan bir durum nedeniyle iş akdini fesheden işçinin feshi “haklı nedenle fesih” niteliğinde olacaktır. Bu durumda işçi, kıdem tazminatına hak kazanacağı gibi; Mobbing, işyerinde cinsel taciz gibi belli durumlarda manevi tazminat talebi de gündeme gelebilecektir. Haklı nedenle feshe konu olabilecek bir olayla karşılaştım. Ne kadar sürede fesih bildiriminde bulunmam gerekiyor? 4857 sayılı İş Kanunu’nun 26.maddesi, derhal fesih hakkını kullanma süresini düzenlemekte olup, kural olarak fesih nedeninin öğrenilmesinden itibaren 6 iş günü ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren 1 yıl içerisinde haklı nedenle fesih hakkının kullanılması gerekmektedir. Haklı nedenle feshi ispat yükü kimde olacak? İşçi, sözleşmenin feshini gerektiren nedenlerin bulunduğunu ve bu nedenle sözleşmeyi haklı nedenle feshettiğini ispatla mükelleftir. Hal böyle iken, iş davalarında işçi aleyhine nadir karar çıksa da, aleyhe çıkan kararlarda yoğun olarak ispat yükünün gereği gibi yerine getirilmemesi haliyle karşılarız. Bu nedenle, işçi vekillerinin üzerinde durmaları gereken en önemli nokta ispat hususudur. Sonuç olarak; Fesih sebebinin değerlendirilmesi işçinin hakları bakımından önem arz etmektedir. Görüldüğü üzere, uygulamada karşılaşılan birçok hadisede haklı nedenle fesih imkanı oluşmakta, istifa eden işçi tazminat alamaz kuralına istisna getirilmektedir. Önemli olan husus, işçinin haklarını tayin ve tazminde titiz davranılmasıdır. Av. Ece Fatma Şavlı